ترجمه فیلم، ترجمه زیرنویس

آیا تابحال پشت صحنه فیلم‏ها و قسمت‏های اضافی داخل DVD را دیده‏اید یا از ته دل به گاف‏های فیلم‏ها که در یوتیوب منتشر می‏شود خندیده‏اید؟ تولید فیلم رازهای واقعا جالبی دارد. اما حتی بعد از اینکه بازیگران به خانه‏هایشان رفته، تدوین‏های نهایی انجام شده و فرش قرمز جمع شده است نیز تولید فیلم مرحله دیگری دارد که باید مورد توجه قرار گیرد: ترجمه برای انتشار جهانی.

تولیدکنندگان تلویزیونی و فیلم‏سازان برای جهانی کردن محتوا از ترجمه دیداری شنیداری استفاده می‏کنند. آنها این کار را از روزهای اول تهیه ویدئو انجام داده‏اند. نمونه‏های مشهور این مورد فیلم بَتِل رویال، گودزیلا و کونگ‏فو هستند که برخی از آنها از برخی دیگر بهتر ترجمه شده‏اند.

ترجمه دیداری شنیداری، تغییر اجزای گفتاری آثار و محصولات دیداری شنیداری از زبانی به زبان دیگر است. گرچه فنون زیادی برای ترجمه دیداری شنیداری وجود دارد، اما دوبله لب‏زنی و زیرنویس رایج‏ترین نوع تکنیک‏ها هستند.

انتخاب میان زیرنویس و دوبله بسیار حائز اهمیت است. ترکیبی از عوامل اقتصادی، فرهنگی و سیاسی انتخاب میان این دو مورد را تحت تأثیر قرار می‏دهد. بیایید به برخی از دلایل تولیدکنندگانی که زیرنویس یا دوبله را انتخاب می‏کنند نگاهی بیندازیم.

زیرنویس و کپشن: ترجیح کشورهای کوچک

طبق گزارش محققانی به نام‏های سیس اِم. کولسترا، آلرد اِل. پیترز و هرمن اسپینوف، هلند نمونه‏ای از کشورهایی است که زیرنویس را ترجیح می دهند. زیرنویس روشی است که در کشورهای بلژیک، دانمارک، فنلاند، یونان، لوکزامبورگ، پرتغال و سوئد که همگی کشورهایی با جمعیت کمتر از ۱۲ میلیون نفر هستند بسیار مورد استفاده قرار می‏گیرد. احتمال استفاده از زیرنویس در کشورهای کوچک به عنوان رایج‏ترین روش ترجمه فیلم بسیار زیاد است. این امر به هزینه‏های پایین‏تر زیرنویس‏گذاری برمی‏گردد.

این مورد از ترجمه فیلم فراتر می‏رود؛ در کشورهای کوچک‏تر برنامه‏های تلویزیونی نیز معمولا کپشن‏نویسی می‏شوند. تحقیقات حاکی از این هستند که محبوبیت کپشن‏نویسی به عنوان یکی از روش‏های ترجمه محتوای تلویزیونی در این کشورها به این علت است که افراد بومی این مناطق درک کمی از زبان اصلی برنامه یا فیلم دارند.

اما عوامل دیگری نیز هستند که در این باره دخیل‏اند. بسیاری از کشورهایی که زیرنویس را انتخاب می‏کنند چندین زبان رسمی دارند. برای مثال، بلژیک و لوکزامبورگ ۳ زبان رسمی و فنلاند ۲ زبان رسمی دارد. دانمارک و سوئد تنها یک زبان رسمی دارند، اما هر دوی این کشورها بین ۳ تا ۵ زبان اقلیت دارند. برای تولیدکنندگان فیلم و تلویزیون که به دنبال انتشار محتوای خود در بازارهای چند زبانه‏ای مانند این هستند، زیرنویس به‏صرفه‏ترین انتخاب است.

بعد از مدنظر قرار دادن عوامل اقتصادی، سیاسی و فرهنگی در جهانی‏سازی یک فیلم یا ویدئو در یک بازار جدید، تولیدکنندگان فیلم و تلویزیون سپس باید مزایا و معایب روش ترجمه را بررسی کنند.

نقاط قوت زیرنویس

کشورهایی که این نوع از ترجمه دیداری شنیداری را انتخاب می‏کنند از موارد زیر بهره‏مند می‏شوند:

هزینه‏های نسبتا پایین زیرنویس‏گذاری: گاهی اوقات، هزینه‏های زیرنویس‏گذاری می‏تواند تا ۱۵ برابر کمتر از ترجمه از طریق دوبله باشد. این کار برای تولیدکنندگان کشورهای کوچک‏تر که ثبات اقتصادی پایینی دارند آسان‏تر است.

بهبود اصالت خلاقیت: بینندگان فیلم می‏توانند به صورت شفاهی دیالوگ‏ها را بشنوند و کلمات نوشته شده بر روی صفحه را به زبان بومی خود بخوانند. این امر آنان را با خط داستانی همراه می‏کند و در عین حال صدایی واقعی و تغییر نیافته را در اختیار آنان می‏گذارد.

بهبود ارائه فیلم‏نامه: زمانی که زیرنویس‏ها با دیالوگ‏های معتبر جفت می‏شوند، تولیدکنندگان بهتر می‏توانند معنای پشت دیالوگ‏های پیچیده را به مخاطب برسانند. از آنجایی که نیازی نیست کارگردان نگران همزمان کردن دیالوگ با آنچه بازیگر می‏گوید باشد، می‏توان اطلاعات اضافه‏ای را نیز در زیرنویس قرار داد.

نقاط ضعف زیرنویس

افزایش ریسک کاهش سرعت بیننده فیلم: زیرنویس‏گذاری به خصوص برای فیلم‏های هیجان‏انگیز و اکشن می‏تواند دنبال کردن زیرنویس را برای بیننده دشوار کند. همچنین برای بینندگان جوان‏تر خواندن زیرنویس‏ها چالش‏برانگیزتر خواهد بود.

فضای محدود: زیرنویس‏ها نیز همانند توئیتر که محدودیت ۱۴۰ کاراکتری دارد محدودیت جهانی دارند. یک زیرنویس می‏تواند دو خطی باشد، ۶۴ کاراکتر (شامل اسپیس‏ها) یا ۶ ثانیه زمان داشته باشد. هنگام زیرنویس‏گذاری صحنه‏های دارای دیالوگ‏های زیاد، از دست رفتن قسمتی از پیام اصلی امری اجتناب‏ناپذیر است. برای زبان‏های لاتین نو مانند ایتالیایی و فرانسوی که از کاراکترهای بیشتری نسبت به زبان‏هایی نظیر چینی استفاده می‏کنند، تولیدکنندگان همچنان باید ۶۴ کاراکتر را در ۶ ثانیه از فیلم بگنجانند.

افزایش زمان تولید: زیرنویس‏گذاری زمان بیشتری را به فرآیند تولید اضافه می‏کند. دو روش برای اضافه کردن زیرنویس وجود دارد:

1. چسباندن زیرنویس به فیلم
2. قرار دادن متن روی فیلم. این گزینه اغلب اوقات ترجیح داده می‏شود، زیرا بیننده می‏تواند در صورت دلخواه زیرنویس را غیرفعال کند.

به علاوه، تولیدکنندگان باید نسبت به رنگ‏هایی که با هم تداخل پیدا می‏کنند آگاهی داشته باشند تا از دیده نشدن زیرنویس جلوگیری نمایند. تخمین گستره‏ای که مخاطبان با زبان اصلی آشنایی دارند به نفع تولیدکنندگان است. این عوامل باعث می‏شوند زیرنویس‏گذاری تبدیل به فرآیندی پیچیده و زمان‏بَر شود.

لب‏زنی و دوبله: مورد علاقه کشورهای بزرگ

دوبله لب‏زنی یکی دیگر از روش‏های ترجمه فیلم است که در آن صدای اصلی ویدئو با صدایی ضبط شده از زبان جدید جایگزین می‏شود. این تکنیک که در کشورهایی نظیر فرانسه، آلمان، ایتالیا و اسپانیا بیشتر استفاده می‏شود، در میان کشورهایی محبوب است که دارای جمعیتی قریب به ۵۰ میلیون یا بیشتر هستند. به علاوه، هرکدام از این کشورها یک زبان عمومی دارند که سرمایه‏گذاری در دوبله را مقرون به‏صرفه‏تر می‏کند. زیرا اکثریت شهروندان کشور به احتمال زیاد ترجمه را متوجه می‏شوند.

سانسور و عوامل سیاسی نیز می‏توانند بر روی تصمیم‏گیری برای انتخاب روشی به منظور ترجمه دیداری شنیداری یک برنامه یا فیلم تأثیر بگذارند. برای مثال، بین سال‏های ۱۹۳۶ و ۱۹۷۵، سانسور سخت‏گیرانه در اسپانیا واردات فیلم خارجی را محدود کرد. این امر یکی از تلاش‏های سیاسی برای جلوگیری از ورود زبان‏های خارجی و تأثیر آنها بر روی شهروندان اسپانیا در دوران پرهیاهوی جنگ داخلی بود. با این حال، تولیدکنندگان فیلم روش دوبله را برای فیلم‏های خارجی انتخاب کردند تا فیلم‏نامه اصلی فیلم را پنهان کنند. در سال ۱۹۷۷ این روش سانسور منسوخ شد؛ ولی با این حال، اسپانیا همچنان به عنوان یکی از کشورهایی شناخته می‏شود که از دوبله استفاده می‏کند و تقریبا تمام فیلم‏های خارجی برای بینندگان اسپانیایی به جای زیرنویس‏گذاری دوبله می‏شوند.

تولیدکنندگان تنها بعد از در نظر گرفتن این موارد می‏توانند مزایا و معایب روش انتخابی خود را بررسی کنند.

نقاط قوت دوبله

انتخاب دوبله باعث بهره مندی تولیدکنندگان از موارد زیر می شود:

جذابیت برای عمده مخاطبان: تماشای فیلمی که در آن بازیگران با زبان بومی شما صحبت می‏کنند می‏تواند باعث ایجاد حس آرامش شده و احتمال اینکه شما به عنوان یک بیننده جذب فیلم‏نامه شوید را افزایش دهد. برخی از کارشناسان بر این باورند که دوبله لب‏زنی حسی از هویت ملی و استقلال داخلی را ایجاد می‏کند. تحقیقی که توسط گروه پژوهشی OTX در انگلستان انجام شد حاکی از این است که دوبله برای مخاطبان عمده فیلم جذاب‏تر از زیرنویس است و زیرنویس برای مخاطبی جذاب‏تر است که معمولا به دنبال فیلم‏های هنری و خارجی است. در هر صورت، بسیاری از تولیدکنندگان این تکنیک را انتخاب می‏کنند، زیرا باور دارند این روش به طور کلی برنامه یا فیلم‏شان را برای بازار هدف خود بهتر بومی‏سازی می‏کند.

مطالب بومی‏سازی شده: بومی‏سازی در دوبله، برای پذیرش مخاطبان هدف امری حائز اهمیت است و تولیدکنندگان اغلب اوقات تلاش زیادی می‏کنند تا مطمئن شوند صدای دوبله شده برای هر کشوری که فیلم در آن اکران می‏شود به خوبی بومی‏سازی شده باشد. برای مثال، در نسخه زبان انگلیسی فیلم نابودگر ۲، آرنولد شوارتزنگر از عبارت معروف «تا دیدار بعدی عزیزم» (Hasta la vista, baby) استفاده می‏کند. با این وجود، در زبان اسپانیایی این عبارت به صورت تحت‏اللفظی «بعدا می‏بینمت عزیزم» (See you later, baby.) ترجمه می‏شود که در این معادل هیچ‏کدام از نشانه‏های طنز زبان اصلی حفظ نمی‏شود. بنابراین، زمانی که نسخه اسپانیایی فیلم نابودگر ۲ منتشر شد، آرنولد شوارتزنگر به جای آن عبارت، می‏گوید: «فعلا عزیزم» (Sayonara, baby!)

مراجع فرهنگی: ترجمه موارد طنز دشوار است، اما دوبله می‏تواند به این امر کمک کند. فیلم‏های دوبله فهم جوک‏ها را برای مخاطبان آسان‏تر می‏کنند، زیرا جزئیات زمینه‏ای خاص در دیالوگ‏ها را می‏توان در زبان مقصد ویرایش کرد. این امر به ترجمه مراجع فرهنگی و همچنین جناس‏ها کمک می‏کند.

نقاط ضعف دوبله

معایب انتخاب دوبله برای ترجمه فیلم شامل موارد زیر می‏شود:

سردرگمی مخاطب: گرچه برای انتخاب دوبلورها فکر زیادی می‏شود، اما گاهی اوقات انتخاب دوبلورها می‏تواند برای بینندگان سردرگم‏کننده باشد. برای مثال، در آلمان، یک دوبلور خاص صدای یک بازیگر آمریکایی را در هر فیلمی که بازی می‏کند دوبله می‏نماید. گرچه این کار تکنیکی قابل قبول است، اما اختلافات زمانی رخ می‏دهد که بینندگان میان یک بازیگر و یک دوبلور ارتباط زیادی برقرار کنند. برای مثال، سال‏های زیادی در ایتالیا یک دوبلور خاص صداهای آل پاچینو و رابرت دنیرو را دوبله می‏کرد. با این حال، زمانی که فیلم مخمصه در سال ۱۹۹۵ منتشر شد، هم پاچینو و هم دنیرو در آن بازی می‏کردند. بنابراین، برای ترجمه ایتالیایی فیلم نیاز به دوبلور دیگری برای صدای پاچینو بود. این کار باعث سردرگمی بینندگان ایتالیایی فیلم شد. در دیگر کشورها نظیر لهستان تنها یک دوبلور بخش‏های مربوط به هر کاراکتر را در یک فیلم دوبله می‏کند. استفاده از صداهای جدید، چه برای یک بازیگر و چه چند بازیگر، باعث افزایش احتمال سردرگمی می‏شود.

تأخیر در صداها: حرکات دهان بازیگران اغلب اوقات با صدا هم‏خوانی ندارد و باعث تأخیر در زمان‏بندی و حواس‏پرتی مخاطب می‏شود. این امر اغلب اوقات باعث می‏شود ترجمه برای مخاطب زیاد اصیل به نظر نرسد. این مورد یکی از نگرانی‏های اصلی تولیدکنندگان است.

آنچه باید بدانید

هیچ‏کدام از روش‏های ترجمه فیلم کامل نیستند. زمانی که برای مخاطبان جهانی کار می‏کنید، نه تنها بررسی نکات مثبت و منفی روش‏های ترجمه دیداری شنیداری اهمیت دارد، بلکه باید به منظور ایجاد ارتباط بهتر با مخاطب هدف ترجیحات فرهنگی، ایدئولوژیکی، اقتصادی و سیاسی هر کشور را نیز در نظر بگیرید.